Literaire biografieën zijn ook een soort Story of Privé voor de lezende mens: naast inzicht in het creatieve proces van een schrijver krijg je er een inkijkje in diens privéleven bij. Een privéleven dat in het geval van Philip Roth erg relevant is omdat veel van zijn boeken zijn sterk autobiografisch zijn, om niet te zeggen hogtied to a narrow, personal agenda, om met New York Times’ criticus Michiko Kakutani te spreken.
Het lezen van Blake Bailey’s biografie van Roth roept de vraag op waar dit leven eindigt en de kunst begint, een vraag die je jezelf ook regelmatig stelt als je het werk zelf leest. Want ondanks alle rollenspellen, dubbelgangers, naamsverwisselingen en andere fictieve constructies kun je je in veel van zijn boeken onmogelijk aan de indruk onttrekken dat ze naast hun onschatbare waarde voor de literatuur voor ‘de mens Roth’ ook vaak als een soort zelftherapie zijn bedoeld. En het gaat nog verder dan dat, sommige boeken lijkt hij zelfs te hebben geschreven vanuit een wens om wraak te nemen op mensen die hem hadden gekwetst of hem naar zijn mening hadden tekortgedaan. En ja, dat waren in zijn geval meestal vrouwen, maar misschien kwam dat wel doordat er daarvan nogal wat zijn geweest in zijn leven.
Roth liet zich in een huwelijk rommelen door een vrouw die er niet voor terugschrok om op straat een potje urine te kopen van een zwangere zwerfster, dat ze vervolgens gebruikte om hem wijs maakte dat ze zwanger van hem was. Toen het huwelijk eenmaal voltrokken was, loog ze simpelweg dat ze de niet bestaande foetus had laten aborteren.
Roth’s geschiedenis met deze rampzalige vrouw heeft zijn vrouwbeeld waarschijnlijk geen goed gedaan. Maar als je het hele verhaal van zijn leven leest, blijkt de beschuldiging van misogynie die tegenwoordig en vogue is als het over Roth gaat – en over Updike en over andere oude, blanke hetero’s – onzinnig. Gelukkig maar, want je weet nooit wat voor ranzigs je tegenkomt waardoor je helden van hun voetstuk kunnen vallen (er staat trouwens nog genoeg ranzigs in dit boek dat ik helemaal niet had hoeven weten, ik geloof niet dat wat iemand allemaal uitspookt in de slaapkamer je iets wezenlijks kan vertellen). Roth komt eruit naar voren als een liefhebber van vrouwen die zich even vaak door zijn lusten liet leiden als door romantische idealen, best een normaal mens dus.
Wat veel belangrijker is, en waarom ik hem niet alleen als schrijver maar ook als mens bewonder, is dat Roth als geen andere schrijver zijn leven volledig in dienst heeft gesteld van de literatuur en dat hij daarbij – ondanks al die rancune – altijd waarachtig is gebleven. Met zijn rücksichtsloze zelfonderzoek en schaamteloze zelfexpositie heeft hij de literatuur – en misschien zelfs een beetje de maatschappij – verder gebracht. Maar vooral heeft hij schitterende, van diep psychologisch inzicht getuigende boeken geschreven die niet verloren mogen gaan in de aanhoudende storm van politieke correctheid.
En van welke schrijver kun je zeggen dat hij maatschappelijke verschijnselen als Trump (in The Plot against America), cancel culture (The Human Stain) en de wereld onder een pandemie (Nemesis) al tot in detail had beschreven voordat ze werkelijkheid werden?