Handmade Translations

Onlangs heb ik eindelijk een bezoek gebracht aan het Nietzsche-Haus. Dat staat in Sils-Maria, de magische plek waar ik al naartoe wilde sinds ik – een half mensenleven geleden – met zijn werk in aanraking kwam. Nietzsche beschouwde dit dal en de omliggende bergen als zijn eigenlijke thuis, zijn persoonlijke Shangri-La waar hij tot zijn meest diepzinnige gedachten kwam en waar hij enkele van zijn belangrijkste werken heeft geschreven.

Lopen is denken en volgens Nietzsche kun je dat ook omkeren. Hij vertrouwde gedachten die niet im Freien geboren sind niet en als je hier loopt snap je waarom dit het ideale landschap voor zijn filosofie was. Het dorpje ligt tussen twee langgerekte meren – Sils en Silvaplana – waar je omheen kunt lopen zonder te hoeven opletten waar je je voeten neerzet omdat het pad vrij vlak is. Je kunt je daardoor volledig in het decor verliezen, de magnifieke Zwitserse bergen die het dal omringen. In het onderste Silser Meer steekt een schiereilandje, Chastè, waarover Nietzsche droomde er een huis voor zichzelf te laten bouwen, lang voordat er de godganse dag toeristen zoals ik rond keutelden. De meesten onder hen komen overigens niet om zijn herinnering te eren, al is er wel een plaquette op een rots met een gedicht van hem: Alle Lust will Ewigkeit. Buiten dit en het Haus zelf herinnert alleen de zogenaamde ‘Zarathustra-rots’ nog aan Nietzsche, een opvallend piramidevormig gesteente waar hij op de gedachte van de ‘eeuwige wederkomst’ kwam (die volgens mij betekent dat we zijn voorbestemd het leven op aarde tot in de eeuwigheid telkens op exact dezelfde manier te blijven herhalen, een soort Groundhog Day maar dan zonder de mogelijkheid om het bij iedere volgende keer beter aan te pakken).

Ik probeer me voor te stellen hoe het eruit gezien moet hebben: Friedrich Nietzsche, lopend. Hij moet een schrikwekkende verschijning zijn geweest. Om zijn overgevoelige ogen te beschermen tegen het zonlicht en de elektriciteit in de wolken droeg hij buiten een enorme groene bril en dan daaronder ook nog die buitenproportionele snor. Niet iemand die je makkelijk aanspreekt. Achter dat vreemde voorkomen ging een verlegen en uiterst zachtaardige man schuil. Hij had ook veel stoere woorden over vrouwen, in werkelijkheid was het zijn romantische verheerlijking van hen die voorkwam dat hij ooit een liefdesrelatie heeft gehad. Voor hem was dat tragisch, maar de mensheid heeft er baat bij gehad. Een huwelijk had waarschijnlijk een eind gemaakt aan zijn rusteloosheid en aan de eenzaamheid waarin zijn meest gedurfde gedachten ontstonden.

Tussen 1881 en 1889 bracht Nietzsche de zomers hier door, op de lieflijkste plek op aarde. In het hooggebergte hoopte hij de ideale klimatologische omstandigheden te vinden voor zijn gestel, althans volgens de medische inzichten van die tijd. Hij leed zijn hele leven onder allerlei fysieke kwellingen, waaronder migraine en een geleidelijk verlies van visuele vermogens, wat hem uiteindelijk bijna volledig blind maakte. Hij genas nooit, de migraines bleven en zijn ogen bleven achteruitgaan. Uiteindelijk verloor hij ook zijn geestelijke vermogens en de laatste tien jaar van zijn leven werd hij verzorgd door zijn zuster, een kwalijke onbenul die niets begreep van zijn werk en zijn nalatenschap misbruikte ter meerdere eer en glorie van haarzelf en haar fascistische vrienden. Het heeft decennia geduurd voordat zijn werk van dit stigma kon loskomen.

Het voelt pretentieus om te zeggen dat de gedachtevluchten van een dergelijk genie van invloed zijn geweest op je eigen aardse geploeter, maar zijn boeken hebben me denk ik wel geholpen mezelf te bevrijden van allerlei zaken die me benauwden toen ik opgroeide. Hij kwam voor mij op het juiste moment en daarom wilde ik hem eer betonen door deze plek te bezoeken.

Het gevaar van biografieën lezen is dat je helden van hun voetstuk vallen. En helden zijn schaars, dus daar moet je heel zuinig mee zijn. Toch wint de nieuwsgierigheid het meestal uiteindelijk, hoewel het niet altijd nieuwsgierigheid is waardoor je een biografie gaat lezen. Vaak is het ook een verlekkerd soort teruggaan naar iets wat je al in zijn geheel hebt geconsumeerd, zoals sommige mensen voor de derde keer alle afleveringen van Seinfeld of Friends bekijken. Het is op, maar je hebt nog niet genoeg gehad. Je hebt alle boeken gelezen, alle platen geluisterd, alle films gezien, maar het is te mooi, je wilt meer!

Over Nescio durf ik eigenlijk niet te schrijven, maar laat ik het proberen: hij kon als niemand anders het goddelijke in niet alleen de natuur maar in al het ‘zijnde‘ in taal vangen. alsmede het menselijke verlangen naar het goddelijke en zuivere in zichzelf (dit kan dus zo in een stichtelijk werkje uit de jaren dertig). Simpeler gesteld: zijn boeken zijn volgens mij het allermooiste wat er in de Nederlandse taal is geschreven. Hij is nergens mee te vergelijken en ook daardoor trouwens onvertaalbaar.

Het leven van Nescio was, niet geheel onverwacht voor wie met zijn werk vertrouwd is, een beetje saai. Net als Kafka is hij zijn hele leven min of meer op één plek gebleven en werkte hij op een kantoor. Heel anders dan Kafka was hij getrouwd met een geweldige vrouw die hem in al zijn eigenaardigheden ondersteunde en had hij een paar dochters. Zijn bazen stonden hem toe gedurende langere periodes aan de geestdodende atmosfeer op kantoor te ontsnappen als hij die niet meer volhield. Met de diagnose zenuwlijder op zak mocht hij dan een tijdje door het land zwerven. Over die tochten schreef hij in zijn schitterende natuurdagboek, dat door Lieneke Freriks (die ook de biografie heeft geschreven) werd bezorgd in het verzameld werk, samen met alle officiële publicaties en nagelaten werk.

Tegenover zijn intense liefde voor het Nederlandse cultuurlandschap stond – zo blijkt nu uit de biografie – dat hij niet bepaald oog had voor de schoonheid van andere landschappen, zoals het Indische, waar hij in 1925 naartoe werd gestuurd op zakenreis. Hij vond het er vooral vies en stoffig en in zijn brieven naar huis klinkt nogal wat afkeuring van veel wat anders is dan thuis. En helaas blijft het niet bij die milde xenofobie. In een onthutsende brief uit Calcutta beschrijft hij een tafereel met naakte Europese vrouwen en een ‘inlander’ op een schilderij dat hij in het herenhuis van een Raja had gezien en eindigt hij met: Mijn afkeer voor inlanders is nu compleet, ik voelde iets door mijn hele lichaam, ik voelde mij zelf vernederd en had er graag een neergeslagen en getrapt, maar ik durfde niet. Iets van datzelfde voel ik in Europa ook als ik een Jood met een Europees meisje zie. Europeanen die ik niet zou aankijken, zie ik nu met plezier. Ik zal blij zijn als ik dat zoodje niet meer om me heen heb.

Je wordt er koud van als je het leest en helaas is dit niet de enige passage waarin hij zich zo uitlaat over dit soort onderwerpen. Het is verschrikkelijk en ook niet te relativeren door het in zijn tijd te plaatsen. Vergelijk dit eens met iemand als Slauerhoff, die in dezelfde tijd leefde als Nescio en bijna een tegenovergestelde houding had. Kennelijk is dit de keerzijde van de liefde van Nescio voor zijn thuisland en zit er ergens in die liefde een eng soort nationalisme verscholen dat andere culturen wantrouwt.

Lieneke Freriks schrijft na deze passage Dit is wel even schrikken en wijst erop dat er in de rest van Nescio’s nalatenschap in ieder geval geen andere vormen van antisemitisme zijn aan te wijzen. Dat scheelt, maar liever had ik dit soort dingen nooit geweten en zou ik het op een plek willen begraven waaruit het nooit meer tevoorschijn komt, omdat ik de Nescio van voordat ik dit las niet wil missen.

“I usually just give up on a painting. I don’t finish it.” zei de Amerikaanse hyperrealist Richard Estes ooit. Als het doel van kunst de meest realistische weergave van de werkelijkheid zou zijn (is het natuurlijk niet) was hij misschien de beste schilder ter wereld, maar ook voor hem bleef perfectie dus onbereikbaar. Ik vind dit soort schilderijen (en andere realistische kunst, de boeken van Updike bijvoorbeeld) erg bevredigend en veel werk van andersoortige realisten (magisch realisten, surrealisten) als Willink en Escher eigenlijk ook nog steeds en het kan me niet schelen als echte kenners hier hun neus voor ophalen (waarom noem ik ze dan?) De ‘visie’ van Estes zit in zijn onderwerpkeuze, hij maakt snapshots van de werkelijkheid die hij ook eerst fotografisch vastlegt, waarna hij ze op zijn atelier naschildert, net als Breitner bleek te doen (die daar wél heel geheimzinnig over deed, maar Breitner is ook geen realist). Estes en Escher zijn allebei virtuoos ambachtelijk, Escher was echter geen schilder maar een speelse graficus wiens vondsten niet ‘resoneren’ zoals die van Magritte: hij was iemand wiens werk niet meer naar waarde kan worden geschat, omdat het alleen de eerste keer dat je ermee wordt geconfronteerd echt effect heeft. Daarom was ik ook zo blij dat ik erbij was toen mijn destijds achtjarige dochter ze voor de allereerste keer zag en er totaal verrukt over was. Want als ik schrijf dat ik dit soort werk ‘nog steeds’ mooi vind, is dat omdat je in het kijken naar dit soort schilderkunst de blik van een kind nodig hebt om weer de magie ervan te zien.

Die heerlijke omhaal van Van Basten die je nog steeds langs ziet komen in de overzichten van mooiste doelpunten aller tijden, die ene die nog steeds in de leader van Studio Sport zit, daar was ik bij. Sterker nog, ik stond er dichterbij dan wie dan ook in het stadion, op de spelers na. Mijn vriend Arie had een seizoenskaart voor de Meer in het schitterende seizoen ’86-’87, toen het allemaal weer begon en het Nederlandse voetbal uit zijn as herrees, wat voor een heel groot deel te danken was aan Johan Cruyff, die toen voor het tweede jaar trainer van Ajax was. Ik ging regelmatig met hem mee, voor tien gulden mocht je achter de afrastering achter een van de doelen staan. Door de radicale aanvalstactiek die Cruyff had verzonnen betekende dat dat je één helft lang de actie vlak voor je neus had en de andere helft alles van veraf moest bekijken. Het eenrichtingsvoetbal resulteerde doorgaans in een doelpuntenregen. Op die dag tegen Den Bosch moesten we echter met een schamele 3-1 genoegen nemen. In mijn herinnering ben ik dat seizoen getuige geweest van de debuten van een hele generatie geweldige voetballers, die daarbij in hun eerste wedstrijd ook nog allemaal scoorden, zoals dat in die tijd gebruikelijk was bij Ajax. Brian Roy, Johnny Bosman, Rob en Richard Witschge, Van ’t Schip, Dennis Bergkamp (toen nog rechtsbuiten), Aron Winter (ik kan uitzoeken of mijn herinneringen wel helemaal kloppen, maar dat ga ik niet doen).

Er hing een magische sfeer in het stadion en een enorme samenhorigheid, blijdschap ook nog steeds omdat Jopie terug was, al was het dan niet meer als voetballer. Die ene keer dat Cruyff een bal die over de zijlijn was gegaan terug het veld in trapte en het hele stadion juichte alsof hij een beslissend doelpunt had gescoord: voetbalhumor. Als Van Basten sporadisch een keer een kans miste: “Effe krijten Marco”. Het “Oeoeoeoe….” uit alle kelen als de reusachtige Ronald Spelbos – de enige verdediger die mocht meedoen van Cruyff – op de doorgebroken spits van de tegenpartij afstormde (ik zweer je dat de tegenstander uit pure angst de bal liet lopen en niet wist hoe snel hij weer terug moest rennen naar zijn eigen helft).

Het is een onbeschrijfelijk mooi doelpunt. Het leek wel alsof hij zweefde, alsof hij even stil hing in de lucht.

Ik ben één keer beelden tegengekomen waarop Arie en ik te zien zijn, zodat ik weet dat ik het niet gedroomd heb. Op de meeste staan we niet omdat de camera’s aan de kant van de dug-out stonden en wij op de rand van de zestien, exact ter hoogte van Marco. Het is vlak na het doelpunt. Een uitzinnig publiek springt en schreeuwt en danst van vreugde op de tribunes en daarvóór zie je vlak achter het hek twee heren staan met iets te hoge voorhoofden en lange zwarte jassen, die verder onbeweeglijk (maar verre van onbewogen) staan te applaudisseren, zoals het hoort bij ballet.

Een vriendin maakte zich kwaad over de kansenongelijkheid tussen man en vrouw, met name die in het verleden, toen zijzelf nog een jonge moeder was. Niet omdat zij zich er zelf door van had laten weerhouden om naast het moederschap ook een professionele carrière te hebben en ook niet omdat haar man geen volwaardige rol had gespeeld in het grootbrengen van hun kinderen – er was bijvoorbeeld ook een periode in hun leven geweest dat hij voor de kinderen had gezorgd terwijl zij alleen voor het inkomen zorgde. Maar dat betekent natuurlijk niet dat die ongelijkheid er niet wel degelijk was: vrouwen werden ooit geacht thuis te blijven en voor de kinderen te zorgen. Ik reageer daar natuurlijk weer compleet fout op door er vrolijk uit te gooien dat het toch heerlijk is om de hele dag bij je kinderen te zijn en niet naar een kantoor of iets dergelijks te hoeven waar je je ziel moet verkopen aan een baas terwijl buiten de zon schijnt. Toen ik ook nog beweerde dat het huishouden ook weer niet zo veel voorstelt en in het niet valt bij die acht uur op dat k…kantoor waren de rapen gaar. Het probleem is dat ik bijna helemaal reageer vanuit mijn eigen situatie, waarin ik met plezier het carrière-maken heb opgegeven om voor mijn (enige) dochter te kunnen zorgen in de tijd dat ze bij me was (wat me tenminste nog vrijwaart van de beschuldiging van appropriation). Wat er mis was aan mijn reactie was ten eerste dat ik ook daarvoor nooit carrière had gemaakt en vergeet dat dat voor veel mensen een belangrijke mogelijkheid tot zelfontplooiing is en ten tweede dat er wel een verschil is tussen één kind grootbrengen, al is het dan grotendeels alleen, of drie, zoals mijn vriendin. Aan de andere kant is ook het ongetwijfeld tijdrovende concept van ‘een gezin draaiende houden’ – dat ik zelf alleen ken van horen zeggen – ook een keuze die zijn beloningen in zich bergt die offers rechtvaardigen (maar natuurlijk wel van beide partners).

Misschien ligt de oorzaak van ons wederzijds onbegrip in wat zij op het laatst zei en waarmee ze me de kans wilde geven weg te komen met mijn gebrek aan empathie (want zij is te beschaafd om mij op dezelfde manier in een hoek te drijven als ik haar), dat het vooral het gebrek aan erkenning was dat de maatschappelijke situatie voor vrouwen zo frustrerend maakte. Waar ik natuurlijk weer tegen inbracht dat je boven het streven naar erkenning moet uitstijgen, vergetend dat je niet kunt uitstijgen boven iets wat je door anderen wordt onthouden.

Ik vraag me af of je pijn en verdriet kunt verwerken door er kunst van te maken. Het verbaasde me dat Philip Roth aan het eind van zijn leven – nadat hij al had aangekondigd met schrijven te stoppen – voor de zoveelste keer aan een verhaal over zijn relatie met Claire Bloom begon, deze keer niet in een literaire vorm maar een feitelijke beschrijving (van zijn versie) ervan, met de kennelijke bedoeling om die van haar in haar memoir Leaving a Doll’s House punt voor punt te weerleggen. Hij kon zich kennelijk maar niet neerleggen bij het onrecht dat hem (naar zijn mening) door haar was aangedaan. Gelukkig heeft zijn omgeving hem ervan kunnen overtuigen dit heilloze idee los te laten. Het lijkt vrij letterlijk deerniswekkend dat zo’n briljant iemand zich na zoveel jaren nog steeds niet heen kan zetten over het vermeende onrecht dat hem is aangedaan door iemand waar hij verder geen enkele emotionele band meer mee lijkt te hebben. En het gaat hem kennelijk niet om de reputatieschade die hij door haar geleden zou hebben. Hij wil simpelweg zijn gelijk halen, na al die jaren nog. Zijn obsessie kan terug te voeren zijn op het trauma van zijn eerste echtgenote en het onrecht dat die hem had aangedaan (toen hij er eindelijk in geslaagd was dit huwelijk in fictie om te zetten, barstte hij in tranen uit, “I did it, I did it” stamelend). Literatuur als kunstzinnige therapie.

Misschien ontstaat veel kunst uit leed en ontbering of machteloosheid, maar het lijkt me twijfelachtig dat je er persoonlijke rekeningen mee kunt vereffenen. Aan wraak heb je niks, het bestaat niet.

In de podcast Bobcast die Chris Kijne en Lars Hulshof een jaar lang in de aanloop naar Dylan’s tachtigste verjaardag (vandaag) hebben uitgezonden, wordt zijn radioprogramma maar een paar keer een beetje lacherig genoemd en je kunt je niet aan de indruk onttrekken dat ze niet zo goed weten wat ze ermee aan moeten. Dat is heel jammer, wat mij betreft hadden ze tenminste één hele aflevering mogen besteden. Misschien is het probleem dat het programma zich niet goed leent tot exegese, een aangenaam tijdverdrijf waar Dylan’s werk en persoon ongeveer evenveel aanleiding toe lijken te geven als de Bijbel.

Theme Time Radio Hour (‘with your host Bob Dylan’) is een radioshow die Dylan tussen 2006 en 2009 maakte. In 102 afleveringen van meestal een uur draaide hij daarin een uitermate gevarieerde en eclectische selectie liedjes uit de gehele muziekgeschiedenis. Elke aflevering was gegroepeerd rond een thema, zoals Food, Time, Sleep, Weather, Something, Nothing, en alle liedjes hadden het gekozen thema in hun titel. Dat klinkt ongelofelijk onbenullig en daar kwam nog bij dat Dylan in de verbindende teksten klonk als een radio-dj uit de jaren vijftig. Hij sprak met een soort southern slur – het was nog voor zijn raspfase, toen zijn stem niet aangenaam was om naar te luisteren –, articulerend alsof hij moeite had woorden met meer dan twee lettergrepen uit te spreken. De meeste liedjes dateerden nog van voor zijn eigen begin als folkzanger, hoewel er ook genoeg tussen zit van Tom Waits, The Clash of Elvis Costello, om wat te noemen. Bij mij zijn er best wat luikjes opengegaan tijdens het luisteren, want veel van de muziek die hij draait geeft zich pas prijs als je er bewust naar luistert, bevrijd van het patina van gedateerdheid waar ze na decennia van muzikale ontwikkelingen onder bedolven zijn geraakt. Maar wat de show vooral zo heerlijk maakt en waarom ik alle 102 afleveringen dit jaar voor een derde keer aan het beluisteren ben, zijn Dylan’s teksten. Nee, niet Visions of Johanna of The Times They Are a-Changing: de verbindende teksten tussen de nummers. Dylan vertelt daarin achtergrondverhalen over de liedjes en de teksten, en daarnaast geeft hij informatie. Die informatie kan bestaan uit weetjes of anekdotes rond het thema en ook leest hij heel veel opsommingen op: gaat de show over fruit, dan noemt hij een heleboel soorten fruit. Al die interessante informatie wordt vaak hoorbaar en schaamteloos ontleend aan Wikipedia. Daarnaast vertelt Bob anekdotes uit zijn eigen leven, vertelt moppen, deelt recepten en huishoudtips en declameert gedichten van anderen. Je krijgt een totaal onverwachte kant van Dylan te horen, een waarmee hij alle loodzware ernst waarmee zijn persoon wordt benaderd effectief onderuithaalt. Er is een aflevering waarin hij ons laat horen hoe een blokfluit klinkt door als een beginner stuntelend en vals een wijsje voor te spelen waarin je na enige tijd met moeite Blowin’ in the Wind herkent. Ik word er heel vrolijk van en je kunt het allemaal online beluisteren.

Net als veel rattenvangers lijkt Baudet zich in een sadomasochistische relatie met zijn electoraat te bevinden, waarin Baudet het sadisme voor zijn rekening neemt en zijn kiezers het masochisme.

Een van de meest gedenkwaardige voorbeelden van dat laatste was ooit te zien in het NOS Journaal, dat voor één keer een voltreffer scoorde met de onbeheersbare drang om al het Nederlandse nieuws (doorgaans zo’n 90% van de berichtgeving) met voxpopjes te verluchtigen. De verslaggever stelde vlak na een grote verkiezingszege van Forum middenin het door aardbevingen en grondverzakking getroffen gebied in Groningen twee vragen aan een aantal voorbijgangers: Wat vond u het belangrijkste onderwerp tijdens deze verkiezingen? En op welke partij heeft u gestemd? Het antwoord op de eerste vraag was de aardbevingen en grondverzakkingen natuurlijk! en op de tweede Forum voor Democratie. Maar het was toch juist Forum geweest dat al dat geklaag van die Groningers over scheuren in hun huizen maar gezeur had gevonden en het was toch juist Forum dat als enige partij in het partijprogramma had opgenomen dat die gaskraan best weer voluit open gezet kon worden (dit voor de inkomsten, natuurlijk)? Nog opmerkelijker was dat toen die voorbijgangers met deze tegenspraak geconfronteerd werden, ze geen enkele moeite leken te doen om deze twee zaken met elkaar te rijmen: ze trokken hun schouders op en liepen enigszins onaangenaam getroffen door de vraag (kennelijk niet door het inzicht) weg. In de VS gebeurde iets soortgelijks met al die mensen met medische problemen die aan de bedelstaf raakten toen Trump Obamacare terugdraaide. Ze beklaagden zich over hun situatie, vonden het allemaal schandalig en onrechtvaardig, en namen zich voor de volgende keer weer op Trump te stemmen.

De sadistische rol in de relatie met zijn kiezers vervult Baudet, die bereid is zijn volgelingen desnoods indirect de dood in te jagen door corona te ontkennen en vaccinatie te ontraden. Maar in feite veronderstelt sadisme teveel opzet, het is niet meer dan onverschilligheid en opportunisme: het levert stemmen op. En levensgevaarlijke hoogmoedswaanzin. Door hun geloof in hun eigen uitzonderlijkheid gaan mensen als Baudet en Trump er vanuit dat zijzelf een besmetting wel zullen overleven en brengen ze ongestraft het leven van hun achterban in gevaar, omdat ze toch wel weten dat die niet vanuit welbegrepen eigenbelang zal stemmen en ook niet vanuit een ideaal, maar vanuit ressentiment, en dan doen zaken als waarheid en verantwoordelijkheid er nooit toe.

Nog één keer over het privéleven van Philip Roth en dan hou ik erover op.

Wat Roth’s tweede vrouw actrice Claire Bloom betreft, lijkt Bailey zich wel erg voor het karretje van Roth te hebben laten spannen. Het is natuurlijk niet netjes om nadat je van iemand bent gescheiden een memoir te publiceren (Bloom’s Leaving  a Doll’s House) waarin je allerlei minder flatteuze gedragingen van je beroemde ex de wereld in slingert, maar ook Roth zelf heeft tenslotte altijd zonder enige schroom de mensen uit zijn directe omgeving gebruikt in zijn boeken, en vaak ook met opzet duidelijk herkenbaar. Over zowel zijn eerste vrouw (die van de urine) als over Bloom zelf heeft hij boeken geschreven die gedreven werden door wrok en de wens om de pijn en het verdriet over die relaties te verwerken door er literatuur van te maken. Een veelzeggend moment dat Bailey beschrijft is als Roth na het voltooien van de definitieve versie van het verhaal over echtgenote nummer één in tranen uitroept: “I did it, I dit it!” Wat deze vrouw betreft kun je je als lezer goed inleven in zijn behoefte om het onrecht dat deze verwarde, amorele (volgens haar eigen uitspraak) persoon hem heeft aangedaan te trachten te begrijpen, een plek te geven, door zijn leven met haar zo accuraat mogelijk te beschrijven. Misschien zoals een Neanderthaler gevaarlijke dieren afbeeldt op de wanden van zijn grot. Toch lijkt er als je tussen de regels waarin Bailey de afkeer van Roth voor Claire Bloom spiegelt doorleest, lijkt er met haar niet zo heel veel aan de hand te zijn en gebeurde er tussen haar en Roth niet veel ergers dan er zelfs in de beste huwelijken voorkomt als mensen zo’n vijftien jaar of meer bij elkaar zijn. Best kwalijk van Bailey om een paar emotionele uitbarstingen van haar zo uitgebreid uit te lichten en daar het seksistische label hysterisch aan te hangen.

Op dat soort momenten denk je: ik hoef dit allemaal niet te weten, ik ga maar weer eens een echt boek lezen.

Vanmiddag passeerde ik Sarah Hart op de Beestenmarkt en ik doe dit echt nooit en ik weet ook niet waar ik het lef vandaan haalde, maar ik heb haar aangesproken. Ze schrok er behoorlijk van en ze moest geloof ik een beetje blozen, wat ik me goed kan voorstellen als je op straat door een wildvreemde vent staande wordt gehouden. Maar ik wilde haar altijd al bedanken voor Gehuurde wereld en dat heb ik dan nu eindelijk gedaan.

Tenzij de dingen nog veel sneller onder het stof van de tijd verdwijnen dan ik vrees, denk ik dat de meeste mensen zich de naam van haar overleden man – de briljante en onvoorstelbaar veelzijdige Rudy Kousbroek – nog kunnen herinneren en hoop ik dat sommigen onder hen zijn essays nog wel eens herlezen. Maar het lijkt wel alsof het werk van Sarah Hart van de aardbodem is verdwenen, voor zover het ooit echt de lezers heeft gevonden die het verdient. En dit is zeer onterecht en onbegrijpelijk.

In haar enige gepubliceerde bundel schrijft ze over poëzie, kinderen, (haar jeugd in) Ierland, plaatsnamen, landkaarten, stadsparken en dromen en bovenal over heimwee. Ik ken niemand die zich zo mooi kan herinneren als zij. Misschien komt dat doordat ze het herinneren zelf beschrijft. Het lijkt alsof je erbij zit terwijl het gebeurt, en alsof je je de dingen die ze beschrijft zelf aan het herinneren bent, dat het bijna je eigen herinneringen zouden kunnen zijn, die je alleen even was vergeten.

Gehuurde wereld is een klein juweel dat niet vergeten mag worden. Ik heb mijn exemplaar lang geleden in de ramsj moeten kopen, misschien is het nog ergens te bestellen.

Sarah Hart heeft gelukkig ook een blog: Mixed Feelings.